Bιολογική καλλιέργεια της ελιάς

    Στο άρθρο που ακολουθεί πα­ρουσιάζεται μια ανασκόπηση της σημερινής κατάστασης στο χώρο της βιολογικής καλλιέργειας της ε­λιάς στην Ελλάδα.Οι συντάκτες του άρθρου-στε­λέχη του γεωπονικού τμήματος

της ΒΙ0-ΖΕΥΣ Βιοκυκλικά προϊόντα Α.Ε., με την πολυετή εμπειρία τους σε θέματα Βιοκαλλιέργειας, όχι μό­νο της ελιάς, αλλά και των εσπερι­δοειδών και κηπευτικών, δείχνουν με συνοπτικό τρόπο ότι πλέον καί­ρια καλλιεργητικά προβλήματα μπορούν να αντιμετωπισθούν ικα­νοποιητικά με απόλυτα φιλικά προς το περιβάλλον μέσα φυτοπροστα­σίας και λίπανσης. Οι διαπιστώσεις των γεωπόνων της ΒΙΟ-ΖΕΥΣ Α.Ε. αποκτούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον ε­νόψει της σημαντικής απορρόφη­σης βιολογικών προϊόντων, που πραγματοποιεί η εταιρία, διακινώ­ντας νωπά και τυποποιημένα προϊόντα βιολογικής γεωργίας των πα­ραγωγών του Πανελληνίου Δικτύου Βιολογικών Αγροκτημάτων "ΒΙΟ­ΚΥΚΛΟΣ" στη διεθνή και εσωτερική αγορά.

    Τα τελευταία χρόνια αναπτύσ­σονται σε παγκόσμια κλίμακα πρω­τοβουλίες και ενέργειες για τη δια­τήρηση και προστασία του περι­βάλλοντας. Φυσικό επακόλουθο ό­λο και περισσότεροι καταναλωτές επιζητούν προϊόντα υγιεινά και α­παλλαγμένα από χημικά υπολείμ­ματα.

    Ετσι έρχεται στο επίκεντρο ένα καινούργιο σύστημα γεωργικής πα­ραγωγής, η Βιολογική Γεωργία. H γεωργία που δεν χρησιμοποιεί χημικά λιπάσματα και φυτοφάρμακα. Η έννοια όμως της Βιολογικής Γε­ωργίας πρέπει να αποδοθεί και να οριοθετηθεί στις πραγματικές της διαστάσεις.

- Είνάι η γεωργία που σέβεται το περιβάλλον.

- Προστατεύει τις ισορροπίες που έχει "ορίσει" η φύση στο πέρασμα των αιώνων για την απρόσκοπτη και ο­μαλή λειτουργία της.

- Δίνει τη δυνατότητα στον άνθρωπο-παραγωγό να κατα­νοήσει την πραγματική διά­σταση της φύσης ως πολυ­σύνθετου ζωντανού οργανι­σμού.

- Χρησιμοποιεί την επιστημο­νική γνώση και εμπειρία σε συνεργασία με τους φυσι­κούς νόμους.

    Η Βιολογική Γεωργία δεν είναι μια επιστροφή στο παρελθόν αλλά η προσπάθεια επιβίωσης στο μέλ­λον, αφού η σύγχρονη χημική γε­ωργία (και όχι μόνο) έχει καταφέρει σε μικρό χρονικό διάστημα να δη­μιουργήσει σημαντικά προβλήματα και αδιέξοδα στον πλανήτη μας και επομένως στην ίδια την καθημερι­νή ζωή μας.

Η σημερινή εικόνα της ελληνικής βιοκαλλιέργειας

    Η Βιολογική Γεωργία ξεκίνησε στην Ελλάδα από ατομικές προ­σπάθειες υποστηρικτών της σε όλη την επικράτεια, ακόμη και πριν από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, υποστηρικτών που "συνειδητά" α­σκούσαν Βιολογική Γεωργία, γιατί είναι γεγονός ότι σε πολλές περιο­χές ακόμη και σήμερα συναντούμε την εφαρμογή μιας ήπιας γεωργί­ας σε περιοχές όπως οι ορεινές κοινότητες όπου παραδοσιακές μέθοδοι που ποτέ δεν εγκαταλείφθη­καν, παρόλο που οι παραγωγοί αυ­τοί αγνοούν και τη φιλοσοφία της Βιολογικής Γεωργίας και τους ση­μερινούς φορείς και εκφραστές της.

    Από το 1991 αρχίζουν ραγδαίες εξελίξεις στον τομέα της Βιολογι­κής Γεωργίας στην Ελλάδα. Το Υ­πουργείο Γεωργίας μετά την ψήφι­ση του καν. (Ε.Ο.Κ.) 2092/91 "Περί του Βιολογικού Τρόπου Παραγω­γής γεωργικών προϊόντων και των σχετικών ενδείξεων στα γεωργικά προϊόντα και στα είδη διατροφής", ξεκίνησε την προσπάθεια εφαρμο­γής του με τη σύσταση του Γραφεί­ου Βιολογικών Προϊόντων.

    Το 1992 αποφασίζεται η σύστα­ση της Επιτροπής Βιολογικών προ­ϊόντων που είναι γνωμοδοτικό όρ­γανο προς τον Υπουργό Γεωργίας και ψηφίζεται σε επίπεδο κοινότη­τας ο καν. (Ε.Ο.Κ.) 2078/92 "Περί προσαρμογής σε μεθόδους παρα­γωγής που συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις προστασίας του περι­βάλλοντος και με τη διατήρηση του φυσικού χώρου", κανονισμός ο ο­ποίος καθορίζει επιδοτήσεις για την άσκηση της Βιολογικής Γεωργί­ας.

    Το 1993 το Υπουργείο Γεωργί­ας αναγνωρίζει τρεις (3) 0ργανι­σμούς Ελέγχου και Πιστοποίησης (μη κρατικούς φορείς): "ΔΗΩ", Σ.Ο.Γ.Ε. και Σ.Π.Ε." Φυσιολογική", που ελέγχουν τους παραγωγούς, μεταποιητές ή και εμπόρους και χορηγούν την ένδειξη "Προϊόν Βιο­λογικής Γεωργίας" ή "Προϊόν Βιο­λογικής Γεωργίας σε μεταβατικό στάδιο" μόνο σε αυτά τα προϊόντα που έχουν παραχθεί ή παρασκευα­στεί σύμφωνα με τα όσα αναφέρο­νται στον Καν. 2092/91.

Βιοκαλλιέργεια ελιάς

    Στην Ελλάδα, παράγονται βιο­λογικά όλα τα είδη των γεωργικών προϊόντων. 0μως η Βιοκαλλιέργεια της Ελιάς έχει επικρατήσει.

    Ως βασικότερη αιτία της επι­κράτησης της ελαιοκαλλιέργειας στο χώρο της Βιολογικής Γεωργίας είναι το εμπορι­κό ενδιαφέρον το οποίο υπήρ­ξε και εξακο­λουθεί να υ­πάρχει γύρω α­πό το Βιολογικό Ελαιόλαδο και Ελιές. Αυτό, γιατί μέσο της Βιολογικής Γε­ωργίας έχουμε παραγωγή α­νώτερης ποιό­τητας προϊόντων. Η έκθλιψη σε χαμηλή θερμο­κρασία και η απουσία υπολειμμά­των αγροχημικών στο παραγόμενο Βιολογικό Ελαιόλαδο εξασφαλίζει την ανώτερη ποιότητά του που α­ποτελεί σημείο διάκρισης από το συμβατικό ελαιόλαδο.

Βιολογική διαχείριση της ελιάς

    Κατά την εναλλαγή της συμβατι­κής ελαιοκαλλιέργειας σε Βιολογι­κή έχουμε μετατροπή σε τρεις βα­σικούς τομείς της καλλιέργειας:

1. Λίπανση

2. Αντιμετώπισή εχθρών και ασθενειών

3. Διαχείριση των χόρτων

Λίπανση

    Η λίπανση αποτελεί ίσως το ση­μαντικότερο σημείο αναφοράς στο οποίο πρέπει να επικεντρώσει την προσπάθεια του ο Βιοκαλλιεργη­τής. Στόχος στη Βιολογική Γεωργί­α είναι να βελτιώνουμε τη γονιμότη­τα (μέσω της αύξησης της οργανι­κής ουσίας) και τις φυσικές ιδιότη­τες του εδάφους. Ενας μύθος, τον οποίο πρέπει να ξεπεράσει ο πα­ραγωγός που θέλει να βιοκαλλιερ­γήσει είναι ότι δεν έχει τα "μέσα" να θρέψει τα ελαιόδενδρά του και να πάρει τουλάχιστον την ίδια παρα­γωγή με τη συμβατική.

    Η Βιολογική Γεωργία όμως με πλήθος εναλλακτικών λύσεων-προ­τάσεων όπως: οργανικά υλικά (κο­μπόστ, κοπριές, φυτικά υπολείμμα­τα, κ.ά.) και χλωρές λιπάνσεις (βί­κος, σινάπι, φυτικά υπολείμματα, κ.ά.) έρχεται να ανατρέψει το μύθο και να βελτιώσει τις φυσικές ιδιότη­τες του εδάφους (δομή, υφή, αερι­σμός) και σε συνεργασία με τους μικροοργανισμούς και τους γαιο­σκώληκες να διαθέσει τα θρεπτικά στοιχεία της οργανικής ουσίας στο έδαφος και στα δένδρα. Τα κομπό­στ, οι κοπριές (καλά χωνεμένες), τα φυτικά υπολείμματα και οι χλω­ρές λιπάνσεις που θα χρησιμοποιηθούν στη λίπανση του ελαιώνα καθορίζονται από τις ανάγκες του ε­δάφους του ελαιώνα σε θρεπτικά στοιχεία. Απαραίτητη προϋπόθεση η εδαφολογική ανάλυση και η συν­δρομή ενός γεωπόνου-συμβούλου σε θέματα Βιολογικής Γεωργίας.

    Λύσεις-προτάσεις υπάρχουν και σε ακραίες περιπτώσεις ελλείψεως καλίου ή φωσφόρου όπου η προ­σθήκη ορυκτών μορφών επιτρέπο­νται στα πλαίσια του καν. (Ε.Ο.Κ.) 202/91. Η λίπανση του ελαιώνα χρειάζεται να γίνεται το Φθινόπωρο κατά την περίοδο των βροχοπτώ­σεων καθώς τα θρεπτικά στοιχεία πρέπει να ενσωματωθούν με το έ­δαφος, ώστε να είναι διαθέσιμα στα ελαιόδενδρα καθόλη τη διάρ­κεια του χρόνου.

Συνδυαστικά λοιπόν, εφαρμό­ζουμε την ίδια περίοδο και χλωρή λίπανση για:

1 Τον ανταγωνισμό με τα ζιζά­νια και την καταπολέμησή τους.


2 Τη βελτίωση των φυσικών ι­διοτήτων του εδάφους.

3 Την παρεμπόδιση της διά­βρωσης του εδάφους και

4 Την παροχή θρεπτικών στοι­χείων (κυρίως αζώτου) με την ενσωμάτωση των φυτών στο έδαφος.

    Η ενσωμάτωση γίνεται με την έ­ναρξη της άνθισης των φυτών και αυτό γιατί, τη χρονική εκείνη περίο­δο η δέσμευση του αζώτου από τον αέρα στις ρίζες των φυτών (βίκος, σινάπι, λούπινο, κ.ά.) έχει φθάσει στο μέγιστο δυνατόν.

Αντιμετώπιση εχθρών και ασθενειών

    Η Βιολογική Ελαιοκαλλιέργεια έχει ως στόχο να επιτύχει οικολογι­κή ισορροπία ανάμεσα σε εχθρούς και ωφέλιμα. Ομως επειδή, παρεκ­κλίσεις από την οικολογική ισορρο­πία υπάρχουν πάντα τcι μέτρα αντι­μετώπισης εχθρών και ασθενειών στη Βιολογική καλλιέργεια της ε­λιάς προσφέρουν τη δυνατότητα να μην έχουμε δυ­σάρεστες επιπτώ­σεις στην παρα­γωγή και κατ' επέ­κταση στην οικο­νομία της γεωργι­κής εκμετάλλευ­σης και του δια­χειριστή της.

    Βασικός κανόνας στη Βιολογική Γεωργία είναι ότι η αντιμετώπιση των εχθρών και ασθενειών ξεκινά από τις καλλιεργητικές πρακτικές στο κλάδεμα, τη λίπανση και την άρδευση. Αναφέρουμε ενδεικτικά τον καλό αερισμό και φωτισμό για την αποφυγή μυκήτων που επιφέ­ρει το σωστό κλάδεμα, τον έλεγχο της υγρασίας για αποφυγή επίσης μυκήτων,μέσω της άρδευσης.

Δάκος

    Ο δάκος (Dacus oleae) αποτε­λεί το μεγαλύτερο πρόβλημα της ε­λαιοκαλλιέργειας. Προσβολή του Δάκου στους καρπούς έχει ως α­ποτέλεσμα τη μείωση της παραγω­γής και την υποβάθμιση της ποιότητας του ελαιο­λάδου. Ως τρό­πος αντιμετώπι­σης του Δάκου ε­φαρμόζεται στη Βιολογική Γεωρ­γία η μαζική παγί­δευση των εντό­μων με θεαματικά αποτελέσματα.

Πυρηνοτρητης

    Ο Πυρηνοτρήτης (Prays oleae), προκαλεί σημα­ντικές ζημιές σε άνθη, καρπούς και φύλλα της ε­λιάς. Η αντιμετώπισή του στη Βιολογική Γεωργία βασίζεται στην καταπολέμηση της ανθόβιας γενιάς του με σκευάσμα­τα με τον εντομοπαθογόνο βάκιλο Bacillus thuringiensis. Η εφαρμογή πραγματοποιείται στο αυτό χρονι­κό διάστημα που είναι όταν αρχί­ζουν να "σκάνε" άνω από το 5-10% των ανθέων της ελιάς.

Ρυγχίτης

    Ο ρυγχίτης (Rhynchites cribripenis), προκαλεί μείωση της παραγωγής, με την προσβολή των καρπών της ελιάς. Η αντιμετώπιση πραγματοποιείται με σκονίσματα των δένδρων με θειάφι και στάχτη τα οποία επαναλαμβάνονται την κρίσιμη περίοδο Μαΐου-Ιουνίου εάν ακολουθήσουν βροχές.

Κυκλοκόνιο

    Οφείλεται στο μύκητα Cycloconium oleaginum. Καλλιερ­γητικά μέτρα όπως σωστό κλάδεμα και άρδευση για αποφυγή υψηλής υγρασίας και ανεπαρκούς αερι­σμού οδηγούν στην εξάλειψη του προβλήματος. Εάν όμως παρου­σιαστεί έντονη προσβολή πραγμα­τοποιείται ψεκασμός με χαλκό με σκευάσματα που επιτρέπει ο καν. (Ε.Ο.Κ.) 2092/91 και σε περιορι­σμένες ποσότητες.

Βούλα

    Η ασθένεια αυτή προσβάλλει μόνο τους καρπούς. Οφείλεται στο μύκητα Macrophoma dalmatica. H ύπαρξη των πληγών αυτών είναι αναγκαία για τη μόλυνση των καρπών. H εμφάνιση της ασθένειας συνδέεται άμεσα με τον πληθυσμό των εντόμων που προσβάλλουν τον καρπό της ελιάς, δημιουργώντας τρύπες, από όπου εισέρχεται ο μύκητας. Στη Βιολογική Γεωργία η ελαχιστοποίηση των προ­σβολών του ελαιοκάρπου από το Δάκο και το Ρυγχίτη αντιμετωπίζουν την ασθένεια.

Καρκίνωση

    Οφείλεται στο βακτήρια Pseudomonas syringae subsp. savastanoi. Σε έντονη μορφή με το σχηματισμό μικρών όγκων προξενεί μείωση της ζωτι­κότητας των δένδρων, ξήρανση κλαδιών και σπανιότερα ξήρανση όλου του δένδρου. Για την καταπολέμηση της ασθένειας εφαρμόζουμε καλλιεργητι­κά και προληπτικά μέτρα, όπως αποφυγή κλαδέματος και συλλογή του καρπού με ράβδισμα όταν επικρατεί βροχερός καιρός.

Διαχείριση των χόρτων (ζιζανίων)

    Στη Βιολογική Γεωργία η μηχανική κατεργασία του εδάφους, οι χλωρές λιπάνσεις και η χορτοκοπή είναι οι μόνες δυνατότητες που έχει ο βιοκαλ­λιεργητής ώστε να ελέγχει το πρό­βλημα.

Συμπεράσματα - Προτάσεις

    Οι προοπτικές της Βιολογικής Ε­λαιοκαλλιέργειας είναι αρκετά ικα­νοποιητικές σήμερα με τη ζήτηση του Βιολογικού Ελαιολάδου και Ε­λιών να αυξάνεται συνεχώς με τιμές ικανοποιητικές για τους παραγω­γούς σε επίπεδα 10-20% υψηλότε­ρες από τις τρέχουσες του συμβα­τικού εμπορίου. Προϋποθέσεις για σωστή διαχείριση των Βιολογικών Ελαιώνων είναι ότι ο κάθε παρα­γωγός θα πρέπει να ακολουθεί τις βασικές αρχές, μεθόδους και προ­διαγραφές της Βιολογικής Γεωρ­γίας και να συνδέεται όσον αφορά τη διάθεση του προϊόντος με εται­ρία εμπορίας βιολογικών προϊό­ντων η οποία να προσφέρει στον παραγωγό τεχνική υποστήριξη για την καλύτέρη δυνατή μετάβαση του παραγωγού από τη συμβατική στη Βιολογική Γεωργία.

    Κλείνοντας, αναφέρεται ότι για την περαιτέρω ανάπτυξη της Βιο­λογικής Ελαιοκαλλιέργειας, χρειά­ζεται να διαμορφωθεί από τους παραγωγούς βαθιά οικολογική συ­νείδηση, αλλά να γίνουν και προ­σπάθειες για αλλαγή του μοντέλου κατανάλωσης, που ακολουθείται σήμερα. Βασικός παράγοντας λοι­πόν, είναι η εκπαίδευση-πληροφό­ρηση των παραγωγών, των γεωτε­χνικών και των καταναλωτών σε θέματα Βιολογικής Γεωργίας και προστασίας του περιβάλλοντος.

Γεωπόνοι-Σύμβουλοι Βιολογικής Γεωργίας της ΒΙΟ-ΖΕΥΣ Α.Ε., Καλαμάτα

Μιχάλης Μαγκουριλος, Νίκος Πλάτανος, Δρ. Ιωάννης Αϊζενμπαχ