Ο Δάκος της Ελιάς και η καταπολέμισή του

    Ο Δάκος είναι ο πιο σοβαρός εχθρός της ελιάς όχι μόνο στην Κύπρο, αλλά και σ΄ όλες τις χώρες της Μεσογείου, όπου καλλιεργείται η ελιά. Προκαλεί σοβαρή ζημιά στη σάρκα του ελαιοκάρπου, αν δεν ληφθούν έγκαιρα

τα κατάλληλα προφυλακτικά μέτρα, η ζημιά είναι δυνατό να υπερβεί το 50-60%. Είναι ποσοτική, γιατί η παραγωγή μειώνεται, αφού ο Δάκος καταστρέφει αρκετό σαρκώδες μέρος του ελαιοκάρπου και ποιοτική επειδή η ποιότητα του παραγόμενου ελαιολάδου υποβαθμίζεται με την αύξηση της οξύτητας του.

    Η γνώση των μορφολογικών χαρακτηριστικών, του βιολογικού κύκλου και άλλων χαρακτηριστικών του από τους ελαιοκαλλιεργητές αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για μια αποτελεσματική αντιμετώπιση του με λιγότερες επιπτώσεις στο περιβάλλον. Οι λεπτομέρειες δίνονται στη συνέχεια του άρθρου.

Μορφολογία και βιολογικός κύκλος του Δάκου

    Ο Δάκος της ελιάς (Daucus oleae) είναι ένα μικρό δίπτερο έντομο, δηλαδή μύγα μήκους 4-5 χιλιοστών. Η κεφαλή του είναι ξανθοκίτρινη. Τα μάτια του τέλειου εντόμου, δηλαδή της μύγας έχουν πράσινες μεταλλικές ανταύγες, ο θώρακας έχει χρώμα κιτρινοκαφέ και η κοιλιά είναι καστανοκίτρινη. Τα φτερά (πτέρυγες είναι διαφανή με μια μικρή καστανή κηλίδα).

    Ο Δάκος έχει 3 - 5 γενεές, δηλαδή ο κύκλος ζωής του με τα διάφορα στάδια (αυγό - προνύμφη, (σκουλήκι) – χρυσαλλίδα – τέλειο έντομο (μύγα) επαναλαμβάνεται 3-5 φορές το χρόνο. Αυτό εξαρτάται από το χρονικό διάστημα που υπάρχει ελαιόκαρπος πάνω στα ελαιόδεντρα και από τις καιρικές συνθήκες.

    Για μια καλή ανάπτυξη του Δάκου η μέση ημερήσια θερμοκρασία δεν πρέπει να υπερβαίνει τους 24° C, ούτε να είναι κάτω των 9°C. ΄ Οταν οι θερμοκρασίες υπερβούν τους 35°C και είναι παρατεταμένες, μειώνονται οι πληθυσμοί του εντόμου, λόγω θνησιμότητας του. Επίσης, μειώνεται η δραστηριότητα και γονιμότητα του. Εκτός των θερμοκρασιών, η ψηλή ατμοσφαιρική υγρασία ευνοεί τη δράση και ανάπτυξη του Δάκου.

    Οι κλιματολογικές συνθήκες της Κύπρου ευνοούν τη δράση και ανάπτυξη του μέχρι αρχές Δεκεμβρίου. Η πιο κρίσιμη περίοδος είναι από το Σεπτέμβριο – Νοέμβριο.

    Ο Δάκος διαχειμάζει στο στάδιο της χρυσαλλίδας στο έδαφος. Είναι δυνατό όμως να το συναντήσουμε κρυμμένο και αδρανοποιημένο σε ρωγμές του φλοιού των δέντρων στο στάδιο του τελείου εντόμου (μύγα). Συνήθως από τον Ιούνιο, η Χρυσαλλίδα μεταμορφώνεται σε τέλειο έντομο (μύγα). Μετά την σύζευξη και αφού ξυλοποιηθεί ο πυρήνας και παρέλθουν οι πολύ ψηλές θερμοκρασίες, εναποθέτει το θηλυκό τέλειο έντομο ένα ή περισσότερα αυγά πάνω στον ελαιόκαρπο.

    Κάθε θηλυκό γεννά περίπου 250 αυγά. Τα αυγά εκκολάπτονται στη συνέχεια σε προνύμφη (σκουλήκι). Το στάδιο αυτό του εντόμου προκαλεί τη ζημιά στον ελαιόκαρπο. Τα τέλεια έντομα (μύγες) τρέφονται από μελιτώδη εκκρίματα των δέντρων. Η προνύμφη (σκουλήκι) αφού τραφεί ικανοποιητικά, νυμφούται στον ελαιόκαρπο, δηλαδή φτιάχνει το βομβύκιο (κουκκούλι) και μετατρέπεται σε χρυσαλλίδα. Από το βομβύκιο βγαίνει το τέλειο έντομο, δηλαδή η μύγα και κλείνει μ΄ αυτό τον τρόπο ο κύκλος ζωής του εντόμου, δηλαδή 1 γενεά. Οι καλοκαιρινές γενεές χρυσαλλιδούνται στον ελαιόκαρπο και φθινοπωρινές στο έδαφος.

Ζημιές στον ελαιόκαρπο

    ΄Οπως αναφέρθηκε πιο πάνω, η προνύμφη, δηλαδή το σκουλήκι του Δάκου τρέφεται με το σαρκώδες μέρος του ελαιοκάρπου και έτσι αυτός γίνεται ακατάλληλος για κονσερβοποίηση και το λάδι που θα παραχθεί από προσβεβλημένους καρπούς θα έχει ψηλή οξύτητα ένεκα των μυκήτων που αναπτύσσονται. Εκτός της ζημιάς αυτής, από το στάδιο του σκουληκιού, επιπρόσθετα αναφέρουμε ότι το θηλυκό όταν εναποθέτει το αυγό του στον ελαιόκαρπο δημιουργεί πληγή πάνω στην οποία αναπτύσσεται ο μύκητας Μακροφώμα (Macrophoma dalmatica) που δημιουργεί μαύρες νεκρωτικές κηλίδες στον καρπό.

Καταπολέμηση του Δάκου

    Περί τα μέσα Ιουνίου τοποθετούνται από το Τμήμα Γεωργίας γυάλινες παγίδες, οι γνωστές Μακφέιλ, που περιέχουν διάλυση θεϊκής αμμωνίας 3% μαζί με Υδρολελυμένες πρωτεϊνες και κίτρινες πλαστικές παγίδες με κολλητική ουσία και φερομόνη, για έλεγχο της διακύμανσης του πληθυσμού του Δάκου, ούτως ώστε να γίνεται η επέμβαση την κατάλληλη στιγμή. Οι επεμβάσεις αρχίζουν με την πήξη του πυρήνα του ελαιοκάρπου και όταν στις παγίδες συλλαμβάνονται πέρα των 7 Δάκων ανά παγίδα ανά 7ήμερες. Για το σκοπό αυτό εκδίδονται ανακοινώσεις από το Τμήμα Γεωργίας για ομαδικούς δολωματικούς ψεκασμούς μέσα σε 3-4 μέρες.

    Η καταπολέμηση του Δάκου πρέπει να γίνεται με δολωματικούς ψεκασμούς. Καθολικοί ψεκασμοί μπορούν να εφαρμοστούν σε περίπτωση μεγάλου πληθυσμού ή εφόσον παρατηρηθεί προσβολή στον καρπό. Είναι δυνατό να χρησιμοποιηθεί το εντομοκτόνο Ντιμεθοέιτ. Πρέπει όμως ν΄ αποφεύγονται γιατί έχουν μεγαλύτερο κόστος και συμβάλλουν στη μείωση των ωφέλιμων εντόμων.

    Τα δολώματα για τους δολωματικούς ψεκασμούς παρασκευάζονται με την προσθήκη σε νερό μιας ελκυστικής ουσίας, όπως οι Υδρολελυμένες πρωτεϊνες, και ενός εντομοκτόνου, όπως το Ντιμεθοέιτ με τα εμπορικά ονόματα Ντεκόρ, Πρεμόρ, Ντιμεθόξ, Περφέκθειο, Ντακουτρίν, Ταντόξ, Ντιμεράν και το Σπινοσάτ, με το εμπορικό όνομα Τρέισερ. Το Ντιμεθοέϊτ μπαίνει στο δόλωμα 75 κυβ. εκ. και το Τρέισερ 5 κυβ. εκ. μαζί με 300 κυβ. Υδρολελυμένες πρωτεϊνες, ΖΙΤΑΝ 11% ή ΖΙΤΑΝ SUPER 75, 200 κυβ. εκ. ή ΝU-LURE κυβ 250 κυβ. εκ. ή ΒΙΟCEBO150-200 κυβ. εκ. σε 10 λίτρα νερό. Επιπλέον δυνατό να χρησιμοποιηθεί το έτοιμο δόλωμα SUCCESS, 1 λίτρο SUCCESS σε 19 λίτρα νερό.

    Ψεκάζουμε στο βόρειο μέρος του ελαιοδέντρου, επειδή ο Δάκος προτιμά δροσερό περιβάλλον, περίπου 1 τετρ. μέτρο με 300 κυβ. εκ. δόλωμα σε χοντρές σταγόνες. Το ψεκαστικό διάλυμα να κατευθύνεται στο εσωτερικό της κόμης του δέντρου.

    Το σύστημα που ακολουθείται στους δολωματικούς ψεκασμούς σε συμπαγείς φυτείες είναι ένα δέντρο να ψεκάζεται και το επόμενο να μένει αψέκαστο ή μια σειρά δέντρων να ψεκάζονται και της επόμενης σειράς τα δέντρα να μένουν αψέκαστα. Στα αραιοφυτευμένα δέντρα ψεκάζονται όλα τα δέντρα. Οι δολωματικοί ψεκασμοί για να έχουν επιτυχία πρέπει να καλύπτουν ολόκληρη την περιοχή που είναι δενδροφυτεμένη με ελιές. Μπορούμε να πούμε ότι στις περισσότερες ελαιοπαραγωγικές περιοχές το πρόβλημα έχει λυθεί με τη δημιουργία Συνδέσμων Προστασίας της Ελιάς με βάση το Νόμο 19/72.

    Για να εξασφαλίζονται καλύτερα αποτελέσματα, εκτός από όσα αναφέρθηκαν, πρέπει να ακολουθούνται πιστά οι οδηγίες που αναγράφονται στην ετικέτα των φυτοφαρμάκων και οι γεωργοί να συμβουλεύονται το γεωπόνο της περιφέρειάς τους.

    Επίσης, κατά την εφαρμογή των δολωμάτων ή των καθολικών ψεκασμών να λαμβάνονται όλα τα προστατευτικά μέτρα, όπως κατάλληλη στολή, γιαλιά γάντια, καπέλο, ποδίνες και μάσκα, ώστε να αποφεύγονται οποιαδήποτε ατυχήματα.

    Εκτός από τους ψεκασμούς, σήμερα χρησιμοποιούνται για καταπολέμηση του Δάκου παγίδες μαζικής παγίδευσης. Το Τμήμα Γεωργίας συνεχίζει τις δοκιμές του με τις παγίδες αυτές, για εξαγωγή συμπερασμάτων κάτω από τις καιρικές συνθήκες του τόπου μας.